Unieważnienie kredytu we frankach – Jak wygląda rozliczenie z bankiem po wygranej sprawie?

Każdy Frankowicz z niecierpliwością czeka na prawomocny wyrok sądu unieważniający jego umowę kredytową. Jest to kluczowy moment i nadrzędny cel sprawy frankowej. Taki wyrok stanowi podstawę do finansowego rozliczenia się z bankiem, a także do wykreślenia hipoteki banku z księgi wieczystej nieruchomości oraz do usunięcia danych kredytobiorcy z rejestru dłużników BIK. Poniżej przedstawiamy szczegółowo jak wyglądają etapy rozliczenia z bankiem po wygraniu sprawy w sądzie. 

• Prawomocny wyrok unieważniający umowę kredytu frankowego to podstawa do zaprzestania dalszej spłaty rat, podjęcia rozliczeń finansowych z bankiem, uwolnienia nieruchomości od obciążenia hipoteką i usunięcia danych kredytobiorcy z rejestrów bankowych.
• Celem rozliczenia jest zwrot wzajemnych świadczeń – kredytobiorca ma oddać tylko nominalną kwotę kredytu (kapitał bez odsetek), a bank jest zobligowany do zwrotu sumy wpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych oraz innych świadczeń wykonanych w ramach umowy uznanej za nieważną.
• Banki w ostatnim okresie składają skargi kasacyjne do SN, ale nie powoduje to wstrzymania wykonalności prawomocnych wyroków i nie stanowi przeszkody do ich egzekwowania. Skargi kasacyjne banków są na ogół odrzucane na etapie tzw. przedsądu.
• Po wydaniu przez sąd prawomocnego wyroku unieważniającego kredyt frankowy trzeba jak najszybciej zgromadzić dowody potwierdzające wpłatę rat nieobjętych wyrokiem.
• Sposób rozliczenia zależy od tego czy sąd wydał wyrok wyłącznie ustalający nieważność umowy, czy też był to jednocześnie wyrok ustalający nieważność oraz zasądzający określoną kwotę, albo czy wyrok dotyczył powództwa o zapłatę (jeśli kredyt był wcześniej spłacony w całości).
• Banki zazwyczaj dobrowolnie rozliczają się z Frankowiczami proponując porozumienie kompensacyjne lub potrącenie wierzytelności. W drugim przypadku najpierw trzeba złożyć wezwanie do zapłaty wszystkich należności z tytułu kredytu i wyznaczyć bankowi termin, a następnie złożyć oświadczenie o potrąceniu wierzytelności.
• Kwoty zasądzane prawomocnymi wyrokami podlegają egzekucji komorniczej, w sytuacji gdyby bank odmówił realizacji wyroku. Wówczas konieczne jest skierowanie wniosku do komornika. Warto podkreślić, że takie sytuacje występują rzadko.
• Prawomocny wyrok z klauzulą wykonalności stanowi podstawę do złożenia w wydziale wieczystoksięgowym właściwego sądu rejonowego wniosku o wykreślenie hipoteki banku.

Uzyskanie prawomocnego wyroku unieważniającego kredyt we frankach

Tylko prawomocny wyrok sądu stanowi podstawę do ostatecznego rozliczenia się z bankiem. Prawomocny staje się na ogół wyrok sądu II instancji, od którego nie przysługują żadne zwyczajne środki zaskarżenia. Postępowania frankowe są najczęściej dwuinstancyjne, a dzieje się to na skutek tego, że jedna lub druga strona sporu (zazwyczaj jest to bank) wnosi apelację od wyroku sądu I instancji.

Stosunkowo rzadko występują sytuacje, że żadna ze stron nie odwołuje się od wyroku pierwszoinstancyjnego. Następuje to zwykle w wyniku błędu lub przeoczenia polegającego na niezłożeniu do sądu w wymaganym terminie wniosku o wydanie odpisu wyroku I instancji wraz z uzasadnieniem lub niedochowania terminu na wniesienie apelacji. Niektórzy Frankowicze mogą mieć zatem szczęście i uzyskać prawomocny wyrok unieważniający umowę frankową już po I instancji sądowej, jeżeli bank nie odwoła się w terminie do sądu wyższej instancji.

Prawomocny wyrok oznacza, że wyczerpana została cała droga sądowa i żadnej ze stron nie przysługują zwyczajne środki zaskarżenia. Decyzja sądu jest ostateczna i ma moc wykonalności, o ile któraś ze stron nie wniesie na podstawie art. 388 Kpc wniosku o wstrzymanie wykonania orzeczenia, a sąd go uwzględni.

Jeżeli bank złoży taki wniosek, to powinien on zostać rozpoznany bezzwłocznie przez ten sam skład sędziowski, który wydał wyrok prawomocny. Sąd wówczas wydaje postanowienie o uwzględnieniu lub odmowie akceptacji wniosku o wstrzymanie wykonalności wyroku. Sądy rzadko wstrzymują wykonalność wyroków, które same wydały. W takiej sytuacji wyrok prawomocny podlega wykonaniu i kredytobiorca może go zacząć egzekwować od banku. Potrzebny do tego jest odpis prawomocnego wyroku z nadaną klauzulą wykonalności.

Wykonalności prawomocnego wyroku nie wstrzymuje skarga kasacyjna

Niektóre banki nie chcą pogodzić się z prawomocnymi przegranymi i składają skargi kasacyjne do Sądu Najwyższego. Mają na to 2 miesiące od momentu otrzymania odpisu prawomocnego wyroku wraz z uzasadnieniem. Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia i nie wstrzymuje wykonalności wyroku. Oznacza to, że pomimo złożenia przez bank skargi kasacyjnej, prawomocny wyrok podlega wykonaniu i można domagać się od banku rozliczenia finansowego oraz podjąć inne kroki, w tym złożyć wniosek o wykreślenie hipoteki.

Procedura składania skarg kasacyjnych podlega ścisłym rygorom formalnym i merytorycznym, a skarżący musi wykazać uchybienia, których mógł dopuścić się sąd wydając prawomocny wyrok, w szczególności w zakresie naruszenia prawa materialnego, błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania przepisów.

Doświadczenia kancelarii frankowych pokazują, że większość skarg kasacyjnych składanych przez banki jest odrzucana już na etapie tzw. przedsądu, czyli Sąd Najwyższy odmawia przyjęcia skargi do rozpoznania. Nieliczne skargi, które przechodzą wstępną weryfikację kończą się zwykle pozytywnymi dla Frankowiczów rozstrzygnięciami. Najistotniejsze jednak jest to, że przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie ma wpływu na wykonalność prawomocnego wyroku unieważniającego umowę frankową.

Rozliczenie kosztów sądowych oraz kosztów zastępstwa procesowego

Wydając prawomocny wyrok sąd decyduje także o zwrocie kosztów postępowania sądowego wraz z kosztami zastępstwa procesowego. Regułą jest, że strona, która przegrała proces, płaci je stronie wygrywającej.

Chociaż wyrok sądu II instancji staje się prawomocny już w momencie ogłoszenia, to wyjątkowo w przypadku zwrotu kosztów sądowych strony mogą wnieść zażalenie. Jednak banki nie uchylają się od zwrotu kosztów procesu (prawdopodobnie w obawie o wszczęcie egzekucji komorniczej) i zazwyczaj w ciągu 1-2 dni od wyroku dobrowolnie rozliczają się w tym zakresie z drugą stroną.

Jak przygotować się do rozliczenia umowy frankowej po wyroku prawomocnym?

Jak wspomniane zostało wyżej, prawomocny wyrok unieważniający umowę kredytu frankowego stanowi podstawę do wszczęcia rozliczeń z bankiem w zakresie wzajemnych wierzytelności. Zasadą przy tego typu wyrokach jest to, że strony zwracają sobie wszystko co wpłaciły w wykonaniu umowy uznanej za nieważną. Zatem kredytobiorca ma do oddania bankowi kwotę nominalną kredytu (bez odsetek), a bank powinien zwrócić całość wpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych, powiększonych ewentualnie o zasądzone odsetki za zwłokę oraz opłaty i prowizje związane z kredytem.

Aby przygotować się do rozliczenia z bankiem trzeba jak najszybciej po ogłoszeniu prawomocnego wyroku zgromadzić dokumenty dotyczące wysokości wpłaconych rat (wszystkich lub nieobjętych wyrokiem, w zależności od tego jaki wyrok został wydany, o czym więcej powiemy niżej).

Niektóre banki bardzo szybko po ogłoszeniu prawomocnego wyroku zamykają rachunek kredytu, w następstwie czego niemożliwe staje się pobranie historii spłat poprzez bankowość internetową. Dlatego najlepiej wygenerować tę historię niezwłocznie po wyroku. Jeżeli ktoś nie zdąży, to może zwrócić się do banku z wnioskiem o wydanie zaświadczenia o historii spłat kredytu lub samodzielnie wyliczyć wysokość roszczenia wobec banku np. na podstawie historii rachunku, z którego bank pobierał raty lub potwierdzeń wpłat dokonywanych z innych rachunków bankowych.

Zdarza się, że niektóre banki pomimo wydania przez sąd prawomocnego wyroku unieważniającego umowę kredytową pobierają kolejną ratę. W takiej sytuacji najlepiej skontaktować się z bankiem i poprosić o cofnięcie operacji. Jeżeli bank odmówi, trzeba powiększyć kwotę wezwania do zapłaty o pobraną dodatkowo ratę. Aby zapobiec takiej sytuacji, warto tuż po wyroku wycofać pełnomocnictwo dla banku do potrącania z rachunku rat kredytowych oraz wyczyścić rachunek do zera.

Rozliczenie kredytu po unieważnieniu umowy

Przebieg procesu rozliczenia z bankiem po wygranej prawomocnie sprawie frankowej zależy od rodzaju wyroku, który z kolei jest następstwem żądań sformułowanych w pozwie. W sprawach frankowych zasadniczo zapadają trzy typy wyroków:

1. Wyrok ustalający nieważność umowy kredytu frankowego.
2. Wyrok ustalający nieważność umowy i zasądzający zapłatę określonej kwoty.
3. Wyrok zasądzający zapłatę określonej kwoty.

Dlaczego żądania pozwów i wyroki nie są takie same u wszystkich Frankowiczów? Zależy to od stopnia spłaty kapitału kredytu. Jeżeli w momencie inicjowania procesu sądowego kredytobiorca nie zwrócił bankowi całej nominalnej kwoty kredytu (jest zatem wciąż dłużnikiem banku), to kancelarie frankowe rekomendują złożenie pozwu tylko o ustalenie nieważności umowy. Wyrok ustalający nieważność umowy sam w sobie nie ma waloru wykonalności, ale nie oznacza to, że na jego podstawie nie można rozliczyć wzajemnych wierzytelności z bankiem. Odbywa się to w oparciu o porozumienie kompensacyjne lub wezwanie do zapłaty i następnie złożenie oświadczenia o potrąceniu. Taki wyrok uprawnia też do wstrzymania dalszej spłaty rat, wykreślenia hipoteki banku oraz do usunięcia danych na temat zadłużenia kredytobiorcy z BIK.

W przypadku wyroków ustalających nieważność i zasądzających określone kwoty wygląda to podobnie, z tym że porozumieniem kompensacyjnym lub wezwaniem do zapłaty i potrąceniem objęte są raty nieujęte w wyroku.

Natomiast w stosunku do kredytów spłaconych w całości proces rozliczenia jest najprostszy, bo hipoteka jest już wykreślona, usunięte są dane kredytobiorcy z rejestru BIK, a sąd zasądza konkretną kwotę, którą bank odda dobrowolnie lub musi liczyć się z egzekucją komorniczą.

Postępowanie kompensacyjne lub potrącenie wierzytelności

Doświadczenia kancelarii frankowych pokazują, że banki na ogół dobrowolnie rozliczają się z wzajemnych wierzytelności, proponując albo porozumienie kompensacyjne, albo oświadczenie o potrąceniu wierzytelności. Wpłacone w wykonaniu nieważnej umowy raty kapitałowo-odsetkowe są kompensowane z kwotą kapitału kredytu.

W tym miejscu poświęcimy kilka słów na temat rat nieobjętych pozwem i wyrokiem. Pozew dotyczy zamkniętego okresu czasowego, tj. od początku spłaty kredytu do chwili złożenia pozwu. Tymczasem kredytobiorcy w trakcie procesu dalej spłacają raty, które nie są ujęte w pozwie. Natomiast sądy nie mogą zasądzać kwot wykraczających poza żądanie pozwu. Wyjściem z tej sytuacji może być rozszerzenie powództwa, ale jest to dopuszczalne tylko na etapie I instancji. Pełnomocnicy na ogół odradzają Frankowiczom taki krok, bo powoduje on nierzadko odraczanie rozpraw i wydłużenie całego procesu sądowego. Tymczasem i tak na etapie postępowania w II instancji wielu kredytobiorców dalej regularnie spłaca raty, zatem o część należnej kwoty i tak będzie musiała się upomnieć po prawomocnym wyroku.

Po wyroku prawomocnym najczęściej dochodzi do kontaktu pełnomocników stron i ustalenia, czy bank zgodzi się na porozumienie kompensacyjne. Czas realizacji porozumień kompensacyjnych wynosi od 30 do 60 dni. W takiej sytuacji kredytobiorca musi przedstawić dowody potwierdzające wysokość wpłaconych rat nieobjętych wyrokiem i skompensować je z kwotą kapitału kredytu. Jeżeli bank nie zgodzi się na porozumienie kompensacyjne, trzeba wystosować wezwanie do zapłaty obejmujące kwotę wierzytelności z tytułu rat kredytu i wyznaczyć bankowi termin do wpłaty. W przypadku braku reakcji banku w wyznaczonym terminie, kolejnym krokiem jest złożenie oświadczenia o potrąceniu wierzytelności.

Po kilkunastu latach spłaty kredytu większość Frankowiczów ma już nadpłacony kapitał, co oznacza że to bank musi zwrócić im różnicę. W tym celu należy podać rachunek bankowy, na który ma nastąpić wpłata. Co istotne, nie musi to być rachunek w banku, z którym zawarta została sporna umowa kredytowa. Istnieje nawet możliwość podania rachunku należącego do innej osoby. Ma to znaczenie w przypadku jeśli sąd zasądzi zwrot rat w walucie. Kwoty do zwrotu w CHF mogą zostać przelane na rachunek walutowy lub przeliczone na złotówki i wpłacone na rachunek prowadzony w PLN. Banki czasami proponują niekorzystny kurs przeliczeniowy, dlatego trzeba to zweryfikować (powinien to być średni kurs opublikowany przez NBP w dniu wymagalności roszczenia).

Zarzut zatrzymania

Po uchwale Sądu Najwyższego nr III CZP 6/21 z 7 maja 2021 roku sądy najczęściej wydają wyroki unieważniające umowy kredytowe w oparciu o teorię dwóch kondykcji, a to oznacza, że na rzecz kredytobiorców zasądzany jest zwrot określonej sumy rat. Pełnomocnicy banków, spodziewając się takiego wyroku, zgłaszają często zarzut zatrzymania (na ogół na etapie postępowania w II instancji). Pomimo wątpliwości, czy umowa kredytu bankowego jest umową wzajemną (a tylko do takich może mieć zastosowanie zarzut zatrzymania) zdarza się, że sądy uwzględniają te zarzuty. Oznacza to, że bank nie musi zwracać kredytobiorcy zasądzonej kwoty rat do czasu aż ten nie odda całego kapitału kredytu lub nie zadeklaruje gotowości do zwrotu takiej kwoty.

Uwzględnienie przez sąd zarzutu zatrzymania nie jest równoznaczne z tym, że kredytobiorca będzie musiał zgromadzić gotówkę równą nominalnej kwocie kredytu i zadeklarować gotowość jej przelania na rzecz banku. W takiej sytuacji pełnomocnicy Frankowiczów zazwyczaj rekomendują złożenie oświadczenia o potrąceniu wierzytelności, co jest formą spełnienia świadczenia. Rozliczenie w takim przypadku przebiega podobnie jak w innych sytuacjach, tj. w razie posiadania przez kredytobiorcę nadpłaconego kapitału różnica podlega wyegzekwowaniu od banku.

Egzekucja komornicza

Jak powiedziane zostało wyżej, banki zasadniczo nie uchylają się od rozliczenia unieważnianych przez sądy umów kredytowych. Gdyby jednak bank odmówił w całości lub w części zapłaty zasądzonych wyrokiem kwot (zarówno w zakresie rat, jak i odsetek za zwłokę) pozostaje egzekucja komornicza. Do takich sytuacji dochodzi bardzo rzadko, bo banki zdają sobie sprawę, że wiązałoby się to z dodatkowymi obciążeniami z tytułu kosztów zastępstwa postępowania egzekucyjnego.

Do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego potrzebny jest odpis prawomocnego wyroku opatrzony klauzulą wykonalności. Wniosek jest bezpłatny, ale komornik może wezwać nas do wpłacenia niewielkiej zaliczki na poczet kosztów, która jest później rozliczana. Postępowania egzekucyjne przeciwko bankom toczą się sprawnie, bo instytucje finansowe posiadają środki na spłatę wierzycieli.

Co istotne, egzekucji komorniczej podlegają tylko należności wykazane w prawomocnym wyroku sądu, zatem nie można w ten sposób egzekwować rat nieobjętych powództwem. W takim przypadku pozostaje wskazana wcześniej ścieżka potrącenia z wierzytelnością banku albo wytoczenie kolejnego powództwa o zapłatę. Banki starają się takich sytuacji unikać, bo wiążą się one z kosztami przegrania następnych spraw sądowych.

Usunięcie danych kredytobiorcy z BIK i wykreślenie hipoteki

Po uzyskaniu prawomocnego wyroku unieważniającego umowę warto od razu skierować do banku wnioski o wykreślenie informacji na temat zadłużenia z rejestru BIK oraz wydanie tzw. kwitu mazalnego, będącego oświadczeniem banku o wygaśnięciu zobowiązania. Niektóre banki wydają te dokumenty automatycznie, inne odmawiają. Na szczęście tytułem do wykreślenia hipoteki banku z księgi wieczystej nieruchomości może być prawomocny wyrok sądu unieważniający umowę kredytową.

Wniosek o wykreślenie hipoteki składa się do sądu rejonowego, w którym prowadzona jest księga wieczysta danej nieruchomości. Do wniosku należy załączyć odpis prawomocnego wyroku opatrzonego klauzulą wykonalności oraz dowód uiszczenia opłaty w wysokości 100 zł. Sądy rozpoznają wnioski w różnych terminach, w zależności od stopnia obłożenia sprawami.

Po wydaniu przez Sąd Najwyższy uchwały nr III CZP 28/21 z dnia 08.09.2021 r. większość sądów wieczystoksięgowych uznaje, że prawomocny wyrok unieważniający umowę stanowi wystarczającą podstawę do wykreślenia hipoteki. Jednak nieliczne sądy mają w tej kwestii odmienne zdanie i wówczas konieczne jest złożenie pozwu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Opłata od takiego pozwu wynosi 2 tys. złotych.