Mając na uwadze wciąż kształtującą się linię orzeczniczą polskich sądów w sprawach frankowych i wciąż liczne kwestie sporne w wielu obszarach, z inicjatywy Rzecznika Finansowego, przy udziale Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej i Naczelnej Rady Adwokackiej 20 maja 2024 roku zorganizowano konferencję naukową pt. „Walutowe” kredyty hipoteczne w świetle najnowszego orzecznictwa TSUE. O czym dyskutowano i jakie nowe trendy mogą pojawić się w polskim orzecznictwie w sprawach frankowych? Sprawdźcie.
Konferencja ekspertów – kto brał w niej udział?
Konferencja odbyła się w celu omówienia w niej sytuacji prawnej stron sporu występujących w obszarze kredytów hipotecznych denominowanych oraz indeksowanych do obcej waluty w świetle orzecznictwa TSUE i spraw z wokandy sądów krajowych. Zaproszono na nią zarówno doświadczonych sędziów, jak i adwokatów, a także przedstawicieli Komisji Europejskiej, pełnomocnika Ministra Sprawiedliwości ds. ochrony konsumentów. Wśród prelegentów znaleźli się także przedstawiciele ośrodków akademickich, a nawet ekonomista będący jednocześnie wiceprzewodniczącym Rady Nadzorczej Deutsche Bank Polska SA.
Jak widać więc, już z racji udziału w wydarzeniu i prezentowaniu w nim swoich referatów oraz zabieraniu głosu w dyskusji tak licznych praktyków prawa, jak i teoretyków, konferencja była niezwykle ciekawa i może być nowym światłem dla polskiego orzecznictwa tam, gdzie jeszcze najnowsze orzeczenia TSUE budzą wątpliwości.
Konferencja ekspertów – jakie tematy poruszano?
Konferencję ekspertów otworzył zastępca Rzecznika Finansowego Ziemowit Bagłajewski, podkreślając potrzebę dyskusji nad zagadnieniami dotyczącymi prawie miliona Frankowiczów. Zaznaczył też, że w Polsce obecnie toczy się około 180 tys. spraw frankowych. Skalę problemu obrazuje porównanie do 300 tys. polubownie rozwiązanych takich spraw w 27 krajach Unii Europejskiej. Podczas otwarcia konferencji zabrał też głos Filip Skawiński reprezentujący Komisję Europejską. Podkreślił znaczącą rolę prawa unijnego, w tym tego dotyczącego konsumentów.
Konferencja trwała ponad 6 godzin i została podzielona na 3 panele dyskusyjne:
- Przedawnienie roszczeń w świetle orzecznictwa TSUE
- Dopuszczalność stwierdzenia nieważności umowy oraz możliwości zastępowania luk w umowie w świetle poglądów TSUE
- Niedozwolone postanowienia umowne (klauzule abuzywne) a orzecznictwo TSUE.
Każdy z przedstawionych powyżej paneli składał się z wystąpień kilku ekspertów, po czym przechodzono do dyskusji i zadawania prelegentom pytań. Pomimo tego, że każdy panel miał swojego moderatora, chwilami dyskusja przybierała ożywione tempo, gdzie ścierały się różne argumenty. Ciekawe tezy i argumentacje każdego z poruszanych tematów oraz to, w jakim kierunku zmierza orzecznictwo w sprawach frankowych, omówimy w dalszej części artykułu.
Przedawnienie roszczeń a orzecznictwo TSUE
Na konferencji poruszano kwestię przedawnienia roszczeń zarówno banków, jak i Frankowiczów, przy czym skupiano się głównie nie na terminach przedawnień, lecz tego, od kiedy powinny zaczynać bieg. Poruszano też problematykę przerwania biegu przedawnienia roszczeń.
Bardzo ciekawe stanowisko odnośnie składanych przez banki pozwów o zwrot kapitału i jednoczesne składanie wniosków o zawieszanie takich postępowań zajęła założycielka Forum Prawników Finansowych dr adw. Anna Dombska. Stwierdziła, że skoro bank składa pozew, a zaraz potem wnosi o zawieszenie postępowania, to znaczy, że tak naprawdę jego celem nie jest rzeczywiste dochodzenie roszczeń, lecz uzyskanie przerwania biegu przedawnienia swoich roszczeń.
Wyraziła ona spore wątpliwości, czy takie pozwy, które nie stanowią bezpośredniego dochodzenia roszczeń, rzeczywiście powinny skutkować przerwaniem przedawnienia wobec twierdzeń o ważności umowy. Obecnie sądy często przychylają się do zawieszenia postępowań nawet w sytuacji, kiedy Frankowicz, odpowiadając na pozew, uznaje roszczenie, korzystając z oświadczenia o potrąceniu.
Okazuje się, że często banki w odpowiedzi na takie uznanie, nie uznają uznania, co jest kwestią kuriozalną. Dopóki TSUE nie wypowie się na ten temat, prelegentka oceniła, że pewnym rozwiązaniem w tej sprawie byłoby połączenie obu spraw. Pozwy banków dopiero zaczynają zalewać sądy, a ich zasadność wobec negowania nieważności umowy jest wątpliwa. Konieczne są więc szybkie wypracowanie stanowiska w tej sprawie.
Dr Anna Dombska przytoczyła też orzeczenie TSUE C-520/21 z 15 czerwca 2023 roku, w którym Trybunał wskazał, że odsetki należą się od daty wezwania do zapłaty. Prelegenta zauważyła, że jednak TSUE nie wzięło pod uwagę tego, że bank wzywa do zapłaty, nie mówiąc jednocześnie, że umowa jest ważna, więc konsument nie wie, jak w takiej sytuacji ma się zachować.
Ciekawy i dość radykalny pogląd na temat przedawnienia roszczeń przedstawił adw. Wiktor Budzewski sugerując, że skoro istnieje jawny rejestr klauzul niedozwolonych, do którego dostęp mają zarówno przedsiębiorcy, jak i konsumenci, moment przedawnienia roszczeń powinien zaczynać bieg od momentu zamieszczenia klauzul obecnych w umowie w rejestrze. W efekcie tego wszystkie roszczenia banków byłyby już przedawnione i pozwoliłoby to rozładować polskie sądy z natłoku spraw frankowych. Zakwestionował też obecne orzecznictwo, które jak twierdzi, chroni jedynie konsumenta aktywnego.
Pełnomocnik Ministra Sprawiedliwości dr Aneta Wiewiórowska-Domagalska podkreśliła, że nasz kraj przoduje w tej chwili w zadawaniu Trybunałowi pytań prejudycjalnych, co sprzyja indywidualnemu podejściu do każdej rozpatrywanej sprawy. Podniosła też problem przedawnienia roszczeń konsumentów, zaznaczając, że dyrektywa 93/13, z której korzysta Trybunał, nie wypowiada się na ten temat, więc konieczne jest korzystanie z przepisów ogólnych. Podkreśliła, że w dotychczas wydawanych orzeczeniach Trybunał wskazywał, ze bieg przedawnienia dla konsumenta może zaczynaćsię dopiero wtedy, gdy dowiedział się on o abuzywności zawartych w umowie klauzul i był w stanie samodzielnie ocenić je jako abuzywne.
Sędzia Magdalena El-Hagin zaznaczyła, że w polskim orzecznictwie do tej pory utrwalona była linia, że bieg przedawnienia jest niezależny od wiedzy stron, a roszczenie było wymagalne od chwili jego powstania. Trybunał w swoich orzeczeniach odwrócił tę linię od 180 stopni. Wskazał też na konieczność indywidualnego podchodzenia do tej kwestii przez sądy i badanie, od kiedy konsument posiadł wiedzę na temat niedozwolonych klauzul. Opinię taką wyraził Trybunał w orzeczeniach hiszpańskich, z którymi jak widać, zapoznają się także polscy sędziowie. Można się więc spodziewać, że i w polskich sprawach frankowych moment zdobycia wiedzy Frankowicza o abuzywności klauzul będzie od teraz badany.
Nieważność umowy a zastępowanie w niej luk w świetle orzecznictwa TSUE
W kolejnym panelu podkreślano, że obecnie w sądach polskich coraz bardziej utrwala się orzekanie nieważności umowy w sytuacji stwierdzenia w niej obecności klauzul abuzywnych.
Jak podkreślił jednak dr adw. Krzysztof Pacuła, Trybunał wskazuje, że sądy krajowe powinny w orzekaniu uwzględniać nie tylko istnienie niedozwolonych klauzul, ale również to, czy unieważnienie takiej umowy nie przyniesie konsumentowi niekorzystnych konsekwencji i w razie, gdyby tak miało się stać, zaznaczył, że TSUE w takiej sytuacji radzi, aby sądy krajowe odstępowały od stwierdzenia nieważności umowy.
Kwestię tę poruszył też dr Frątczak, podnosząc, ze w niektórych sytuacjach, gdyby konsumentowi groziła w wyniku unieważnienia kredytu, konieczność natychmiastowej spłaty, korzystniejszym może być dla niego zawarcie z bankiem ugody i przewalutowanie kredytu.
Natomiast dr Ewa Skibińska, która zajmuje się szkoleniami dla sędziów, wskazała, że w porównaniu z wcześniejszymi okresami w polskich sądach, kiedy to sądy bazowały głównie na przepisach kodeksu cywilnego, a prawo unijne nie było brane pod uwagę, obecnie nastąpiło zupełne przewartościowanie i odwrócenie ról, albowiem rozbudowa praw konsumenckich jednocześnie powoduje zwiększenie obowiązków sądu, a także jego kompetencji.
Natomiast dr hab. Edyta Rutkowska-Tomaszewska, przewodnicząca Doradczego Komitetu Naukowego przy Rzeczniku Finansowym, podkreśliła w swoim wystąpieniu, że dla właściwego orzecznictwa konieczne jest zrozumienie istoty prawa konsumenckiego, które ma równoważyć nierówność stron w sporach przedsiębiorcy z konsumentem. Wskazała też, że w Polsce istnieją instrumenty, aby prawo konsumenckie egzekwować i przywracać asymetrię nierówności stron. Obecność klauzul abuzywnych w rejestrze czy w wykazie decyzji prezesa UOKiK sprawia, że prezes UOKiK może nakazać przedsiębiorcy poinformowanie konsumenta o tym, że był nie w porządku i zastosował niedozwolone klauzule. To mogłoby rzutować na sankcje klauzul abuzywnych i powodować w niektórych wypadkach unieważnienie umowy.
Niedozwolone klauzule umowne a orzecznictwo TSUE
Pierwszą prelegentką w tym panelu była Ewa Biernat reprezentująca Dyrekcję Generalną ds. Sprawiedliwości i Konsumentów Komisji Europejskiej. W swoim wystąpieniu podkreśliła, że wiele wątpliwości dotyczących obecności niedozwolonych klauzul w umowach frankowych TSUE już rozstrzygnął. Wprowadził tym samym system ochrony konsumenta, zakładając, że ten znajduje się w gorszej pozycji niż przedsiębiorca i nie ma wpływu na treść umowy oraz nie jest dostatecznie informowany na temat jej zawartości. Wskazała na konieczność szerokiego interpretowania wymogu przejrzystości umowy, na co zwracał uwagę TSUE w sprawach hiszpańskich.
Z kolei następny prelegent sędzia SSR z Siemianowic Śląskich Rafał Cebula podkreślał aksjologiczne podstawy ocen klauzul abuzywnych przez TSUE w sprawach konsumenckich, do czego, jak zaznaczył, nasz wymiar sprawiedliwości musi się przyzwyczaić. Za przykład podał orzeczenie TSUE C-520/21, w którym Trybunał wypowiedział się co do wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, przyznając tę możliwość Frankowiczowi i jasno stwierdzając, że bank się tego domagać nie może. Ma to być dla niego efektem odstraszającym za stosowanie nieuczciwych praktyk. Jak twierdzi sędzia, w tej sprawie widać wyraźnie aksjologiczne podejście Trybunału.
Zupełnie odmienne zdanie miał następny prelegent dr hab. prof. ALK, wiceprzewodniczący Rady Nadzorczej Deutsche Bank, który w swoim wystąpieniu w ogóle podważał abuzywność zamieszczanych w umowach klauzul, twierdząc, że są one dozwolone przez polskie prawo i wynikają z gospodarki rynkowej. Stwierdził, że jest za ochroną praw konsumentów, ale na zasadzie równoważenia wartości po obu stronach. Poddawał jednak w wątpliwość obecny obiektywizm sądów, które w większości opowiadają się po stronie Frankowiczów. Przedstawił też argumenty w jego opinii świadczące o nieabuzywności klauzul.
Ostatnim prelegentem był dr hab., prof. UW Marcin Dziurda, który w swoim wystąpieniu powiedział, że TSUE dopiero w sprawach frankowych zaczął wypowiadać się w szerszym stopniu niż wcześniej na tematy procesowe. Podniósł on także kwestię postępowań grupowych, które w jego opinii obecnie jeszcze nie mogą mieć miejsca w sprawach frankowych. Podkreślił jednak, że będzie nowelizacja ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, w wyniku której dochodzenie roszczeń także w sprawach frankowych będzie bardziej efektywne.
Prelegent zaznaczył też, ze obecne orzecznictwo TSUE opowiada się za wprowadzeniem większego zakresu działania sądu z urzędu. Podał przykłady wyroków TSUE, w których Trybunał nawet od sądu egzekucyjnego wymaga oceny abuzywności klauzul zawartych w umowie. W sprawie polskiej orzeczenie TSUE dotyczyło sprawy C-531/22 z 18 stycznia 2024. Niestety prawo polskie nie daje takiej możliwości obecnie. Sąd egzekucyjny sprawując nadzór nad komornikiem, nie ma możliwości na obecną chwilę, by badać abuzywność zawartych w umowie klauzul. Podkreślił więc zasadność wprowadzenia w Polsce także przepisów procesowych prawa konsumenckiego.
Jak widać, w każdym panelu przedstawiano kwestie, które mają wpływ na obecne orzecznictwo w postępowaniach frankowych. W niektórych sprawach już orzecznictwo ukształtowało się na tyle, aby sprawnie wydawać korzystne dla Frankowiczów wyroki. Wciąż jednak jest wiele dylematów i zapytań do TSUE dotyczących detali spraw frankowych, takich jak przedawnienie roszczeń i innych. Widać jednak wyraźnie, że prawo europejskie często znacząco różniące się od polskiego kodeksu cywilnego szeroko wchodzi do polskiego orzecznictwa, co jeszcze w niektórych kwestiach budzi zamieszanie, w innych zmusza sędziów do radykalnych zmian w ocenie sytuacji konsumenta. Kolejne orzeczenia TSUE, które rozwieją istniejące dzisiaj wątpliwości oraz wprowadzenie być może do naszego prawa pewnych rozwiązań może pomóc w szybszym rozładowaniu sądów sprawami frankowymi.
Nowe trendy w sądowym orzecznictwie w 2024 roku
Na podstawie wystąpień kolejnych prelegentów na konferencji można wypunktować najważniejsze trendy w aktualnym i przyszłym orzecznictwie, których mogą spodziewać się Frankowicze mający już sprawy w sądach lub zamierzający wnieść pozew. Oto one:
- W obliczu masowego pozywania Frankowiczów przez banki w czasie trwających spraw frankowych dążenie prawników do łączenia obu spraw.
- Zawrócenie uwagi na instrumenty, które już teraz dają możliwość stwierdzenia, czy w umowie są klauzule niedozwolone, takie jak rejestry klauzul abuzywnych i oczekiwanie na odpowiednie kroki prezesa UOKiK zmierzające do wymuszenia na przedsiębiorcy informowania o ich obecności klientów.
- Badanie przez sądy od kiedy Frankowicz mógł posiadać wiedzę na temat klauzul abuzywnych.
- Badanie przez sądy treści umowy z urzędu.
- Dążenie do stwierdzania nieważności umowy tylko w sytuacjach, gdy nie przyniesie to konsumentowi niekorzystnych konsekwencji.
- Dążenie do uregulowań prawnych umożliwiającym Frankowiczom składanie pozwów zbiorowych oraz zmierzanie do wprowadzenia przepisów procesowych prawa konsumenckiego.
To najważniejsze poglądy przejawiające się w wypowiedziach ludzi, którzy sprawami frankowymi zajmują się zarówno na gruncie praktycznym, jak i teoretycznym. Dużą rolę odgrywa w obecnym orzecznictwie TSUE i linia orzecznicza coraz bardziej się kształtuje, co widać w korzystnych dla Frankowiczów wyrokach. Jest jednak wciąż wiele kwestii niejasnych i spornych, których wyjaśnienie jest konieczne dla sprawnego działania sądów w Polsce. Podkreślali to prelegenci w swoich wystąpieniach, jak i w toczącej się po każdym panelu dyskusji. Konferencja była na tyle ciekawa, że powinni do niej sięgnąć wszyscy zainteresowani sprawą Frankowicze, szczególnie że ścierały się na niej różne poglądy i wypowiadali się ludzie zarówno z ramienia tych, którzy reprezentują kredytobiorców, jak i sami sędziowie oraz osoby mające wpływ na orzecznictwo europejskie.
Dodaj Opinie